'Papier is het nieuwe vinyl'

Kerstnummers van Elsevier

Het ‘Kerstnummer‘. Een mooie traditie waar Grafisch Nederland in 2009 helaas mee brak, maar de opiniebladen pakken deze kerst weer ouderwets uit – al heet het bij zowel HP/De Tijd als Vrij Nederland (VN) een ‘winternummer’ te zijn. Zij brengen ook twee mooie stukken over drukwerk. VN keek mee met het maken van de kersteditie van Albert Heijn’s Allerhande – ‘het best gelezen blad van Nederland‘. In HP/De Tijd luidt de kop boven het artikel over het boekenbedrijf: ‘Papier is het nieuwe vinyl‘. Grietje Braaksma (boekeninkoper voor de Bijenkorf) zegt daarin: “Ik heb nog nooit zoveel gebonden boeken verkocht als de laatste tijd.”

De Groene Amsterdammer stelt op de cover haar ‘dikste kerstnummer ooit‘ te hebben gemaakt, met liefst 152 pagina’s. Het laat daarmee HP/De Tijd – met 132 pagina’s ‘dubbeldik‘ – net achter zich, maar dat maandblad sluit het honderdste verschijningsjaar van Haagse Post af door een jubileumuitgave van nog eens 132 pagina’s bij te sluiten. De ‘extra dikke‘ Vrij Nederland telt 172 pagina’s, maar het ‘dubbeldikke kerstnummer’ van Elsevier heeft zelfs drie nietjes nodig om de 266 pagina’s bij elkaar te houden. Voor het eerst sinds 1994 heeft Elsevier trouwens geen ‘Maria met kind’ op de voorpagina. Bij het overzicht van de twintig madonna-covers die van 1994 tot en met 2013 verschenen verklaart het blad: ‘Soms moet je iets nieuws doen. Vandaar.’

“Het afgelopen jaar was roerig, ook in bladenland”, schrijft Tom Kellerhuis (hoofdredacteur HP/De Tijd), die echter dankzij bijvoorbeeld het verkooprecord van het dubbeldikke zomernummer reden ziet voor ‘voorzichtig optimisme‘:”U, lezer, behoort kennelijk tot een groep mensen die nog lang geen afscheid wil nemen van het papier.” Frits van Exter (hoofdredacteur VN) is in zijn voorwoord voorzichtiger: “Wij kunnen allemaal heel hard roepen dat papier geweldig is, maar een groeiend deel van de lezers hecht zich ook aan het scherm. (…) Een tijdschrift laat zich niet meer definiëren op grond van zijn regelmatige verschijning op al dan niet glimmend papier van 140 gram of zwaarder. Hoe dan wel? Ja, dat is gelukkig nog wat vaag.”

VN keek mee met het maken van de kersteditie van Albert Heijn’s Allerhande. Gerrit Heijn, een van Alberts zoons, haalde het idee voor een eigen klantenblad uit de VS. De eerste editie van (toen nog) Aller-Hande verscheen in december 1954 op groot krantenformaat en was een kerstnummer. Tegenwoordig is Allerhande ‘het best gelezen blad van Nederland. De oplage is 2,1 miljoen, en met Kerst een paar honderdduizend hoger’. Albert Heijn heeft een dikke vinger in de pap bij Allerhande, schrijft VN, “omdat het blad een speerpunt is van het AH-merk. Dat mag wat kosten, maar leveranciers van Albert Heijn nemen met regelmaat advertenties af en daar worden miljoenen voor betaald“.

Bij de redactie van Allerhande gaat de productie van de nieuwe kerst-editie van start op 27 december – en die gaat door totdat begin september ‘op een zonnige ochtend’ de laatste covershoot plaatsvindt: “Het kerstnummer is bijna af, maar er kan nog van alles gebeuren”. (Albert Heijn besluit last-minute een vis uit het assortiment terug te trekken: “Dat betekende twee lege bladzijden – een spread.” Een nieuwe shoot wordt gepland.) Als de drukker de laatste kerstkaternen drukt, zitten de koelkasten op de redactie vol gestouwd met paaseitjes.

‘Zoals de [vinyl]plaat weer in opmars is, zo zwichten boekliefhebbers voor fraaie uitgaven van papier‘, stelt HP/De Tijd. De ellende in het boekenbedrijf, met als dieptepunt de teloorgang van Polare (“Wat er met Polare is gebeurd heeft zijn weerslag gehad op het hele boekenvak”) wordt in dit artikel voorzien van de nodige lichtpuntjes. “Ik ben heus wel een voorstander van het e-book, hoor”, zegt Grietje Braaksma (boekeninkoper voor de Bijenkorf). “Het is lastig om e-books goed te etaleren in een filiaal van de Bijenkorf. We kiezen ervoor om het niet in ons assortiment op te nemen omdat het niet echt een cadeau-idee geeft, en de Bijenkorf natuurlijk bij uitstek een cadeauwinkel is.” Een cadeau is bij voorkeur tastbaar, en juist daarin onderscheidt het papieren boek zich. Het papieren boek moet zijn sterke punten uitbuiten, vindt ook schrijver Ad ten Bosch, door de lezer fysiek te verleiden – fraaie gebonden boeken, liefst met een leeslint: “En dan zacht papier zonder glans, dat goed openvalt en mooi is gedrukt.”

De affectie voor de fraaie kaft en de geur van drukinkt en papier -het doet denken aan de hippe jongeren die de nostalgie van vinyl verkiezen boven de kilheid van het mp3-bestand. “Goed vormgegeven boeken zullen altijd in de belangstelling blijven”, denkt Ten Bosch. Braaksma: “Ik heb nog nooit zoveel gebonden boeken verkocht als de laatste tijd.”